Warar horudhac ah oo laga helay golayaasha kala duwan ee gobolka ayaa muujinayay in goobaha codbixinta ay ahaayeen kuwo aad u yar ama gabi ahaanba madhan duhurnimadii maanta.
“Waxay noqotay inaan baxsado, waxay burburiyeen muraayadaha gaadhigayga… Waxay la soo baxeen mindiyo waxayna doonayeen inay i tooriyeeyaan. Maxaa ku dhacay doorashadii xorta iyo xalaasha ahayd ee ay noo balan qaadeen? Wax xor ah oo cadaalad ah ma jiro. Waxaad cabsi gelinaysaa dadka,” Chioma Akpotha, oo ah jilaa ruug-caddaa ah, ayaa ku tidhi muuqaal toos ah oo Instagram-ka ah.
Codbixiye kale oo ku sugan aagga Oniru ee Lagos,
sheegay Warbixinta Afrika tuugtaasi waxay ugu hanjabeen dhamaan kuwa aan diyaar u ahayn inay u codeeyaan Xisbiga All Progressives Congress (APC) inay si degdeg ah ugu soo laabtaan dalkooda.
Warbixinta Afrika ayaa hore u sheegay in rabshado doorasho ay ka socdaan Lagos iyadoo tuugo daacad u ah APC ay ka hor maalinta doorashada uga digeen dhammaan kuwa aan qorsheyneynin inay u codeeyaan APC inay guryahooda joogaan.
Kingpin gaadiidka Musiliu Akinsanya aka MC Oluomo, oo xubin ka ah Golaha Ololaha Madaxweynaha ee APC iyo madaxa Guddiga Maamulka Seerayaasha ee Gobolka Lagos, ayaa soo saaray hanjabaad xilli uu la hadlayay wiilashiisa. Markii dambe wuu ka noqday, isagoo sheegay inuu ku kaftamay uun ka dib markii muuqaalka fayraska ah uu soo jiitay cadhada dadweynaha.
Madax dhaqameedka loo yaqaan taageerayaasha xisbiga talada haya ayaa sidoo kale soo rogay bandow saqda dhexe ah si ay u fuliyaan xuquuqda ‘Oro’, gowraca xoolaha iyo in ay madaxa ariga dhigaan caleenta si xeeladaysan oo la dhigay agagaarka xarumaha codbixinta si ay u cabsi geliyaan codbixiyayaasha.
Wariye ka tirsan Telefeshinka Channels, Olu Philips, oo ku sugnaa goobta dugsiga hoose dhexe ee Folorunsho ee deegaanka Oshodi ee gobolka ayaa loo hanjabay waxaana laga hor istaagay in uu galo goobta cod bixinta si uu muuqaal toos ah uga sameeyo ilaa ay booliisku soo laabteen si ay ugu galbiyaan gudaha.
Fiidiyowyo fayras ah ayaa muujinaya tuugo sita ulo ku qeylinaya in kuwa aan qorsheyneynin inay u codeeyaan APC ay fariistaan guriga.
Qayb codbixineed oo ku taal Muyibi, Ajegunle, oo ah xarun ay mucaaradku ku leeyihiin Lagos, ayaa sanaadiiqda cod bixinta la rogey halka waraaqaha codbixinta ay ku dhaceen godad biyo mareen ah.
Isbedelka doorashada
Qaar ka mid ah cod bixiyayaasha ayaa rajo xumo ka muujiyay guddiga madaxa banaan ee doorashooyinka qaranka oo ku aadan isbadal lama filaan ah oo lagu sameeyay hanaanka cod bixinta.
Victoria Garden City (VGC), oo ah xaafad gaar loo leeyahay oo ay ku nool yihiin kumanaan codbixiyeyaal ah, saraakiisha doorashadu waxay rareen qolalka codbixinta ee bannaanka guryaha ammaanka ah taasoo ka dhigaysa codbixiyaasha u nugul in la weeraro.
Codsigii saraakiisha doorashada in ay ku soo celiyaan qolalka codbixinta ee hantida ammaanku waa ay ku dhega nuglaadeen.
“Si buuxda ayaa loo habeeyey, dhammaan goobihii codbixintana waa halkan, laakiin INEC waxa ay sheegtay in aanay imanayn VGC balse ay ku diyaarsan yihiin jidka weyn. Kumanaan dad ah ayaa halkan u jooga inay codeeyaan laakiin waxay rabaan inaan tagno wadada wayn. Horay uma dhicin. Waxay leeyihiin ma soo galayaan,” ayay tiri Omoni Oboli, oo ah jilaa rug-cadaa ah.
Sidoo kale qaar ka mid ah xarumaha cod bixinta, saraakiisha doorashada ayaa sheegay in aysan natiijada doorashada gelin doonin goobta laga daawado natiijada ee qeybta cod bixinta balse ay taasi sameyn doonaan oo kaliya ka dib marka natiijada la geeyo xarumaha codbixinta.
Tani waxay khilaafsan tahay hab-raacyada INEC ay dejisay.
“Natiijooyinka halkan kama soo gudbineyno,” sarkaal doorasho oo aan la aqoonsan ayaa si isdaba joog ah u sheegay goob codbixineed oo ku taal Ward 2, Aguda, Surulere, xitaa iyadoo qaar ka mid ah codbixiyeyaashii careysnaa ay ka baxeen iyagoo niyad jabsan.
Afhayeen u hadlay INEC ayaa yiri Warbixinta Afrika in guddigu uu baari doono isbeddelkan hab-maamuuska ah.
Mucaarad laad
Musharaxa gudoomiyenimada xisbiga shaqaalaha, Gbadebo Rhodes-Vivour, oo ku raaxaysanaya taageere weyn oo ka dhex jira dhalinyarada magaalooyinka iyo kuwa aan ku hadlin Yoruba, ayaa ka dhiidhiyay cabsi gelinta codbixiyayaasha iyo cabudhinta mar uu la hadlayay suxufiyiinta ka dib markii uu codkiisa ka dhiibtay Ikeja, caasimadda gobolka.
“Waa wax laga xumaado in gobolka Lagos uu ku hoos jiray xukunka dadka oo keena tuugo iyo rabshado afartii sanoba mar. Markii ay fursad u heleen inay si wanaagsan wax u qabtaan oo ay abuuraan koox runtii ku faraxsan inay u codeeyaan. Laakiin had iyo jeer waxay doortaan rabshadaha, ”ayuu yidhi Rhodes-Vivour.
Sidoo kale, hoggaamiyaha xisbiga PDP ee gobolka Lagos, Bode George, ayaa muujiyay sida uu uga xun yahay hab-dhaqanka ra’yiururinta, isagoo leh, “Waa maxay waxaas oo dhan? Waxay ilaaween in beesha caalamku isha ku hayso. Ummad noocee ah ayaynu doonaynaa in aynu ku noqono indhaha shucuubta?
Si kastaba ha ahaatee, barasaabka Babajide Sanwo-Olu ayaa sheegay in dhammaan codbixiyaasha ay tahay inay feejignaadaan xitaa isagoo sheegay in aan la aqbali doonin falalka rabshadaha wata.
“Waxaan raadineynaa doorasho xor ah, daahfuran oo lagu kalsoonaan karo. Waxaan rabaa in aan weydiisto dhammaan codbixiyayaasha in ay feejignaadaan, haddii aad wax aragto wax dheh. Nooc kasta oo rabshado ah lama aqbali karo,” ayuu yidhi.
Dhaqdhaqaaqa, Ene Obi oo ka tirsan Qolka Xaalada, oo ah koox la socota doorashada, ayaa sheegay in warbixinada hordhaca ah ay muujinayaan cabsi gelinta codbixiyayaasha, cabudhinta iyo rabshadaha qaybo kala duwan oo Lagos ah iyo sidoo kale Rivers, Enugu iyo Kano.
“Waxaan ogaanay dhibaato ka jirta qaybo ka mid ah Lagos halkaas oo dadka lagu garaacayo. Warbixino badan ayaa nasoo gaaray. Haddii aad tagto qolkayaga xogta, waxa nagu soo qulqulaya warbixino badan,” Obi ayaa yidhi.
Xigasho: The Africa Report
