Iyadoo tareenkii shilka galay uu qayb ka ahaa khad tareen oo ay leedahay dawladda federaalka, 13km oo cusub oo tareen buluug ah oo ay dhistay dawladda gobolka Lagos ayaa ah wejiga koowaad ee tareen dhererkiisu yahay 27km kaas oo la filayo in uu qaado wax aan ka yarayn 500,000 oo rakaab ah maalintii.
Waxa kale oo la qorsheeyay in la dhamaystiro rubuci hore ee sanadkan waa mashruuca khadka cas.
Labadan khad tareen ayaa qayb ka ah lixda khad ee tareenada iyo hal tareen oo ka mid ah qorshaha guud ee gaadiidka dawladda ee gobolka Lagos oo loogu talagalay in lagu yareeyo ciriiriga waddooyinka iyo in laga dhigo gobolka oo dhan.
Qorshaha guud ee dib-u-qaabaynta iyo balaadhinta qorshihii hore ee khadka metro ee la joojiyay oo lagu daray 14 waddo oo Basaska Degdega ah (BRT), waddooyinka muhiimka ah ee gobollada iyo in ka badan 20 waddo oo biyo ah, ayaa lagu tiriyaa Madaxweynaha la doortay ee Bola Tinubu markii uu ahaa guddoomiyaha gobolka Lagos
Laakiin tan iyo markii uu diyaariyay qorshaha ka dibna uu aasaasay Maamulka Gaadiidka Aagga Magaalada Lagos (LAMATA) 2002, gobolku wuxuu awooday oo kaliya inuu bixiyo khad iyo bar.
“Waddada lagu soo gebagebeeyey mashruucan, shaki kuma jiro, in sheeko xiiso leh oo dib u dhac ah ku timid, taas oo aan ku iman xamaasad la’aan ama xil-ka-qaadis la’aan dawladda gobolka. Hadda, caqabadihii ina soo maray waanu iska dhignay; hadda wixii ka dambeeya waxaan diiradda saari doonnaa faa’iidada mashruucan uu u leeyahay dadkeenna,” ayuu yiri Sanwo-Olu.
Dhakhso gaarsiin
Bixinta wejiga koowaad ee khadka Buluugga oo keliya ayaa qaatay 13 sano. CCECC, oo ah isbahaysiga dhismaha Shiinaha ee dhisay, ayaa aqoonsatay dhaqaale yaraan, kor u kaca qiimaha alaabta, iyo masiibada Covid-19 inay yihiin qaar ka mid ah arrimaha dib u dhaca. Wajiga labaad dhererkiisu waa 14km.
“Deejinta si weyn ayaa loo gaabiyey iyadoo ay ugu wacan tahay caqabado dhaqaale oo maamulkii ka horreeyay midkan si firfircoon ugama go’an – waxay si dhab ah u joojiyeen dhammaan waxqabadyadii mashruuca,” Muda Yuusuf, oo ah dhaqaaleyahan iyo Madaxa Xarunta Horumarinta Ganacsiga Gaarka loo leeyahay, ayaa u sheegtay Warbixinta Afrika.
Wuxuu intaas ku daray inay wax weyn ka tari doonto haddii uu gobolku horumariyo maalgelinta, gaar ahaan iyada oo loo marayo Iskaashiga Dawladeed ee Gaarka loo leeyahay (PPP). Intaa waxaa dheer, wuxuu soo jeedinayaa in dowladdu ay sidoo kale ka go’an tahay inay sii socoto si looga fogaado dib u dhac. “Mar kasta oo uu mashruucu dib u dhac ku yimaado ayaa uu qaali noqonayaa.”
Si loo dhamaystiro wejiga koowaad ee khadka Buluugga ah, dawladdu waxa ay ku qasbanaatay in ay iskaashi la yeelato Access Bank Plc, Fidelity Bank Plc iyo Sterling Bank Plc iyada oo la raacayo qaab-dhismeed maalgelineed oo uu ka shaqeeyay Bangiga Dhexe ee Nigeria.
Gbenga Omotoso, Guddoomiyaha Warfaafinta ee Gobolka Lagos ayaa sheegay Warbixinta Afrika in gobolka “ay sii wadi doonto la shaqeynta maalgashadayaasha iyo daneeyayaasha maaliyadeed ee muhiimka ah si ay u bixiyaan mashaariicda tareenka mustaqbalka”.
Wuxuu intaas ku daray in uu muujinayo dowladda u heellanaanta yaraynta ciriiriga waddooyinka gobolka, waxay mudnaan siisay dhismaha khadka cagaaran ee Marina ilaa Lekki Aagga Ganacsiga Xorta ah iyo khadka Purple ee Furan ilaa Ojo.
Aagga Ganacsiga Xorta ah ee Lekki waxaa ku yaal deked-badeedkii ugu horreeyay ee Nayjeeriya, sifaynta Dangote iyo xarun wax-soo-saar oo loo qoondeeyay inay u adeegto qaaradda. Ojo waxay hoy u tahay qaar ka mid ah suuqyada waaweyn ee Lagos sida Suuqa Caalamiga ah ee Alaba halka Redeem loo magacaabay ka dib mid ka mid ah kaniisadaha ugu waaweyn Nigeria waxayna ku taal duleedka Lagos halkaas oo ay degan yihiin shaqaale badan oo Lagos ah.
saxmad balaayo
Gobolka Lagos wuxuu leeyahay 11 magaalo oo ay ku nool yihiin in ka badan hal milyan. Waxaa loogu yeeraa magaalo weyn sababtoo ah dadka deggan magaalooyinkan milyaneerrada ah waxay u guuraan si ay ganacsi ula macaamilaan midba midka kale maalin kasta. Intaa waxaa dheer, waxaa jiray qulqulka dadka ee ka imanaya qaybaha kale ee Nigeria ilaa Lagos si ay u raadsadaan daaq cagaaran – in ka badan 6,000 oo qof ayaa u guura Lagos maalin kasta.
“Ma jirto adduunka oo dhan oo ay dadku ku badan yihiin sida Lagos oo aan lahayn nidaam tareen oo shaqeynaya; sidaas ayaad uga dhigi kartaan in dhaqaalaha dowladda uu si hufan u shaqeeyo,” ayuu yiri Yuusuf.
Wax soo saarka luminta sidoo kale waa wax soo saarka ciriiriga. Lagos, oo aan lahayn yaraanta shaqaale xirfad leh, ciriirigu wuxuu xannibaa wax soo saarka iyo xawliga kobaca ee ay tahay inay la kulanto. Qiimaynta Barwaaqada ee UN-Habitat 2015 ayaa sahan ku samaysay 11 magaalo oo Afrikaan ah iyo Lagos ayaa lagu qiimeeyay midda ugu hoosaysa xagga wax soo saarka iyo kaabayaasha.
Guddoomiyaha Lagos ayaa aaminsan in wakhtiga safarka aad loo dhimi doono marka khadadka tareenada ay bilaabaan inay shaqeeyaan, taasoo darawaliinta u bedeli doonta isticmaalka gaadiidka dadweynaha.
“Khadka tareenada buluuga ah wuxuu qaadan doonaa qiyaastii 20 ilaa 25 daqiiqo iyada oo ka soo horjeeda laba saacadood [travel by road time]. Tani waxay keeni doontaa in dadka isticmaala baabuurta ay u wareegaan gaadiidka dadweynaha si ay u yareeyaan baabuurta wadada. Sidoo kale, khadka cas ee Agbado ilaa Oyingbo wuxuu qaadan doonaa qiyaastii 30 daqiiqo oo ka soo horjeeda laba ilaa saddex saacadood,” Omotoso ayaa yidhi.
Xigasho: The Africa Report
