Qodobo muhiim ah oo ka soo baxay shir madaxeedka Isbaheysiga Caalamiga ah si looga adkaado IS

Nasser Bourita, oo ah madaxa dublamaasiyadda Morocco, ayaa ku tilmaamay shirka wasiirrada – oo ay ka soo qayb galeen in ka badan 70 waddan, oo 40 ka mid ah uu si toos ah u matalay wasiirkooda arrimaha dibadda – “guul dhawr qodob ah”.

Waxa la sameeyay Sebtembar 2014, Isbahaysiga Caalamiga ah ee jabinta IS waxa uu ka kooban yahay 84 wadan oo xubnaha ka ah. Ujeedada ururka ayaa ah in laga hortago saameynta dowladda Islaamiga ah (IS) iyo – si ballaaran – la dagaalanka dhammaan kooxaha argagixisada ah ee adduunka.

A ugu horeysay ee Afrika

Daabacaadan 9-aad waxaa wada guddoominayay Morocco iyo Mareykanka. Maqnaanshaha madaxa diblomaasiyadda Mareykanka, Antony Blinken, oo qandaraas la galay Covid-19 dhowr maalmood ka hor bilowga munaasabadda, ku meelgaarka waxaa xaqiijisey Victoria Nuland, oo ah xoghayaha gobolka ee Mareykanka ee arrimaha siyaasadda.

Kullankan oo lagu qabtay Marrakech u ogolaatay mas’uuliyiinta Morrocan inay ku celiyaan, dhowr jeer, rabitaanka Boqortooyada ee ah inay safka hore kaga jiraan la dagaallanka argagixisada Afrika iyo adduunka, gaar ahaan Yurub, iyada oo adeegsanaysa adeegyadeeda sirdoonka.

Sannadihii u dambeeyay, qaaraddu waxay noqotay bartilmaameedka caanka ah ee kooxaha argagixisada ah. Isbeddelkan waxa xoojiyey xasillooni-darrada joogtada ah ee gobollada qaarkood, sida gobolka Saaxil.

Sida laga soo xigtay madaxa diblomaasiyadda Morocco, 27 hay’adood oo argagixiso ah ayaa weli ku sugan qaaradda. Afrikada Saxaraha ka hooseeya oo keliya ayaa 48% ka ah dhimashada (ama 30,000 oo qof) oo lala xidhiidhinayo argagixisanimo. Rabshadaha argagixisanimada ayaa lagu soo waramayaa in ay horseedeen in ka badan 1.5 milyan oo qof ay u barakacaan Galbeedka Afrika.

‘Afduub’

In kasta oo hadalka rasmiga ah uu ahaa – mid aan la yaab lahayn – oo diiradda lagu saaray arrimaha amniga, haddana dhowr wasiir ayaa ka faa’iideystey shir-madaxeedka iyo joogitaanka wufuud badan si ay u horumariyaan ajandahooda.

Tani waxay ahayd kiiskii Sylvie Baipo-Temon, wasiirka arrimaha dibadda ee Afrikada Dhexe, kaasoo wax dadaal ah ma aysan sameynin in ay qariso xaqiiqda ah in ay ka soo qeybgashay shir madaxeedka iyadoo rajada laga qabo in mas’uuliyiinta Morocco ay ku heshiiyaan inay si dhow ula shaqeeyaan dalkeeda dhanka sirdoonka.

Dhankeeda, diblomaasiyadda Morocco waxay ka faa’iidaysatay fursadan si ay u kordhiso tirada shirarka laba geesoodka ah, laakiin sidoo kale iyo wax kasta oo ka sarreeya si loo horumariyo arrinta lama huraanka ah ee Saxaraha Galbeed.

Dalaggu wuxuu noqday mid miro dhal ah. Inkastoo dalal dhowr ah ay ka dhawaajiyeen inay taageersan yihiin qorshaha ismaamulka Morocco, sida Seerbiya iyo Hungry oo lagu magacaabo dhowr, haddana go’aanka Nederlaan ee ah inuu isagu ku dhawaaqo inuu taageersan yahay doorashada Morocco ayaa ah midda ugu weyn.

Maalintii duhurnimadii, dhamaadkii kulan laba geesood ah oo u adeegay tababarkii ugu dambeeyay ka hor hadalka weyn, Bourita iyo dhiggiisa Holland, Wopke Hoekstra, ayaa qabtay shir jaraa’id oo uu kan dambe ku tilmaamay qorshaha madaxbannaanida Morocco inuu yahay “wax ku biirin dhab ah oo lagu kalsoonaan karo oo ku saabsan geeddi-socodka ay Qaramada Midoobay hormuudka ka tahay si xal loogu helo arrintan”.

Waxaan u baahanahay hogaan Afrikaan ah iyo codadka Afrikaanka ah inay miiska soo saaraan si aan u hubinno in nidaamkeena amni lagu beegsado meesha aadka looga baahan yahay.

Isagoo aan xusin ururka madax-bannaanida ee Polisario, wasiirka Moroccan wuxuu isku dayay inuu aqoonsado argagixisada iyo gooni-goosadka, isagoo sheegay in labada ifafaale ” inta badan ay yihiin laba dhinac oo isku mid ah “, isaga oo tixraacaya xumaanshaha u dhexeeya ururka iyo kooxaha argagixisada Islaamiyiinta qaarkood.

Hadalkani kama baxsanin Algiers, oo wasaaraddeeda arrimaha dibadda ay soo saartay bayaan ay ku eedaynayso deriskeeda inay “Shirka ka weecisay ujeeddadii loo iclaamiyey” oo ay u beddeshay “xog-hadallo uu soo agaasimay waddanka martida loo yahay, kaas oo ka shaqeeyay in shirkaas laga dhigo. ayaa sheegay in uu ururinayo dhacdo loo go’aamiyay Saxaraha Galbeed.

Paris xagga dambe, Washington ee jiidda hore

Wasiirka arrimaha dibadda ee Faransiiska Jean-Yves Le Drian ayaa ka qayb galay shir madaxeedka, laakiin aad ayuu u xishooday; iyo in kasta oo Bourita ay soo saartay dhowr bayaan ay ku ammaanayso Mareykanka, mas’uuliyiinta Morocco si dirqi ah ayay u xuseen Faransiiska.

Guud ahaan badweynta Atlaantigga, dowladda Mareykanka ayaa si cad u sheegtay qorshayaasha qaaradda Afrika. Christopher Landberg, oo ah ku-simaha isuduwaha la-dagaalanka argagixisada ee Waaxda Arrimaha Dibedda ee Maraykanka, ayaa wasiirka ku tilmaamay “horumar muhiim ah” ee “horumarka socda” ee howlgalka isbaheysiga, iyadoo tani ay tahay markii ugu horreysay ee lagu qabto Afrika in Benin ay ku biirtay xubinta 85-aad ee isbahaysiga. Waxa uu sheegay in 13 wafdi Afrikaan ah ay ka soo qeyb galeen shirka.

“Diirada saarista Afrika ee isbaheysiga ayaa ah mid cusub,” Landberg ayaa u sheegay suxufiyiinta 12-kii May wicitaankii jaraa’id. “Runtii way horumartay sannadkii la soo dhaafay, inkastoo ay iska caddahay in Afrika ay la tacaalaysay khataraha argagixisada iyo xasillooni darrada la xiriirta in muddo ah.”

Isagoo intaas ku daray Maraykanku “si xooggan ayuu u taageersan yahay in hoggaanka Afrika lagu daro hawlaha isbahaysiga. Waxaan u baahanahay hoggaan Afrikaan ah iyo codadka Afrikaanka ah inay miiska soo saaraan si loo hubiyo in nidaamkeena amni lagu beegsado meesha aadka looga baahan yahay”.

Landberg waxa uu ka hadlay baahida loo qabo in isbahaysigu diiradda saaro “qaaradda Afrika si loo caawiyo saaxiibadayada Saxaraha ka hooseeya.” Dhinaca dhaqaalaha, tabarucaadkii ugu dambeeyay ee Maraykanku waxa uu ahaa $119m oo loogu talagalay Afrikada Saxaraha ka hooseeya oo keliya, taas oo ka mid ah $250m oo gargaar ah saddexdii sano ee la soo dhaafay.

Waxaan aad uga walaacsanahay fiditaanka xasillooni darrada Galbeedka Afrika…

Halkii ay ahayd in diiradda la saaro juquraafi gaar ah sida Suuriya iyo Ciraaq, ujeeddada isbahaysiga ee qaaradda, ayuu yidhi Landberg, waa in la taageero shuraakada ka hooseeya Saxaraha ee biometrics, bixinta caddaynta goobta dagaalka ee loo isticmaalo in lagu xukumo argagixisada, iyo amniga xuduudaha.

“Qaar badan oo ka mid ah xubnaha isbaheysiga ayaa horeyba uga shaqeynayay aagaggaas, waanu ahaan doonaa ka faa’iidaysiga aqoonta iyo kartida midba midka kaleiyo kala daadinta iyo isku dubaridka barnaamijyadeena si aan u caawin karno saaxiibadeena Afrika si dhab ah oo isku xiran oo wax ku ool ah,” ayuu yidhi.

“Waxaan aad uga walaacsanahay fiditaanka xasillooni darrada Galbeedka Afrika, waxaana hubaal ah inaan raadineyno inaan taageerno [African] dalalka … in laga caawiyo sidii ay wax uga qaban lahaayeen khataraha ay wajahayaan,” Douglas Hoyt, ergeyga gaarka ah ee Maraykanka u qaabilsan Isbaheysiga, ayaa ka sheegay shirka jaraa’id. “Mid ka mid ah waxyaabaha mudnaanta leh ayaa ah in laga hortago faafitaanka suurtagalka ah ee dhaqdhaqaaqa argagixisada ee Mali iyo Burkina Faso si ay u gaaraan dawladaha deriska ah.”

Iyada oo qayb ka ah diiradda cusub, isbahaysigu wuxuu sidoo kale abuuray koox cusub oo Afrikaan ah si ay u xoojiyaan awoodaha la dagaalanka argagixisada ee ay hogaamiyaan rayidka ah ee xubnaha Afrika iyagoo ka faa’iideysanaya khibradahooda Ciraaq iyo Suuriya. Kooxda diiradda ayaa ku kulmay Brussels bishii Diseembar, Rome bishii Maarso iyo hadda Marrakesh.

War-murtiyeedka ay si wadajir ah uga soo saareen shir-madaxeedka, wasiirradu waxay ku nuuxnuuxsadeen muhiimadda uu leeyahay wax ka qabashada sababaha hoose ee amni darada Afrikaiyada oo ku celcelinaysa in xal kasta oo waara oo lagu joojinayo faafitaanka IS ee qaaradda ay ugu horrayn ku tiirsanaan doonaan madaxda qaranka, iyo sidoo kale dadaallada gobollada iyo gobollada iyo hindisayaasha qiraya waxna looga qabanayo arrimaha siyaasadda iyo dhaqaalaha ee colaadaha.

Bayaanka ayaa sidoo kale cambaareeyey faafitaanka dhaqdhaqaaqyada gooni-goosadka ah iyo jilayaasha kale ee aan dowliga ahayn iyo sidoo kale “dirista Afrika ee shirkadaha gaarka loo leeyahay ee abuura xasiloonida iyo nuglaanshaha dheeraadka ah ee dawladaha Afrika oo ugu dambeyntii u janjeera IS iyo ururada kale ee argagixisada iyo kuwa rabshadaha wata ee xagjirka ah” – Toogasho aan si xijaab lahayn ugu dhacday Kooxda Wagner ee Ruushka.

Militari ka dhigis

Diirada cusub ee isbaheysigan uu u saaray Afrika ayaa imaaneysa iyadoo maamulka Joe Biden uu qaaradda ka dhigay mid muhiim u ah dadaallada ka dhanka ah argagixisada. Waxa ay sidoo kale carabka ku adkeysay in argagixisada aan lagu cirib tiri karin xoog ciidan oo kaliya.

Sannadkii hore, Wasaaradda Arrimaha Dibadda waxay cunaqabatayn ku soo rogtay ururrada IS ee sida xawliga ah u koraya ee Uganda, DRC iyo Mozambique, kuwaas oo si wada jir ah ugu shaqeeya sidii kooxaha Afrikada dhexe ee franchise. Bishii Maarso, Waaxda Maaliyadda ee Mareykanka ayaa cunaqabateyn saartay afar xubnood oo ka tirsan dowladda Islaamiga ah ee fadhigoodu yahay Koonfur Afrika, laguna eedeeyay inay lacag u ururiyeen oo ay gacan ka geysteen qorista dagaalyahannada Mozambique iyo meelo ka baxsan.

“Xubnaha IS iyo la-hawlgalayaasheeda Koonfur Afrika waxay ciyaarayaan doorka dhexe ee sii kordheysa ee fududeynta wareejinta dhaqaalaha ee ka imaanaya madaxda sare ee IS loona wareejinayo laamaha Afrika oo dhan,” ayuu ku yiri war-saxaafadeedka wasaaradda maaliyadda. Lacagtii ugu dambeysay ee Mareykanka, ayuu yiri Landberg, waxaa ku jira $119m oo maalgelin ah oo lagu taageerayo la-dagaallanka argagixisanimada ee Afrikada Saxaraha ka hooseeya, oo ka badan $250m oo gargaar la mid ah saddexdii sano ee la soo dhaafay.

“Waan kordhineynaa tan sanad walba,” ayuu yiri. “Waxaana raadineynaa inaan u isticmaalno si aan u wanaajino awoodaha la-hawlgalayaasheena, sharci fulinta rayidka ah iyo garsoorka, anaga oo leh hadafyo ah carqaladeynta, qabashada, maxkamadeynta iyo xukunka argagixisada ee qaaradda oo dhan.” Arrintu waxay sidoo kale soo baxday intii lagu guda jiray dhageysiga magacaabista isku-duwaha soo socda ee la-dagaalanka argagixisannimada ee todobaadkii hore oo ka dhacay Waaxda Arrimaha Dibadda Mareykanka.

“Kooxaha argagixisada ee Afrika oo ka faa’iidaysta maamul xumo waxaana maalinba maalinta ka danbaysa sii kordhaya rajo xumada dhaqaale. Kooxaha sida Boko Haram, al-Shabaab iyo Jamaacada Nusratul Islam wal Muslimin (JNIM), iyo IS oo sii kordheysa, waxay ku koraan deegaankan waxayna halis galiyaan danaha aan ka leenahay gobolka,” Safiirkii hore ee Lubnaan Elizabeth Richard ayaa ku tiri marqaati qoraal ah Guddiga Xidhiidhka Dibadda ee Golaha Guurtida ee 10ka May. “Haddii la xaqiijiyo, waxaan ka shaqeyn doonaa sidii aan kor ugu qaadi lahaa dareenka caalamiga ah ee gobolkan.”

Maamulka Biden ayaa sidoo kale qaaday tillaabooyin uu ku doonayo in uu meesha uga saaro qaabka uu wax u wado, iyadoo si gaar ah u raadineysay ku biirista dadaallada isku xirka gargaarka ee Isbaheysiga Sahel iyadoo beesha caalamku ay ka guureyso la dagaallanka argagixisanimada una guureyso hay’ado ka dhisan gobolka ay colaaduhu u nugul yihiin.

“Dadaallada Mareykanka ee ka hortagga argagixisanimada waxa ay ka beddelayaan hab uu Maraykanku hoggaamiyo, oo la-hawlgalayaasha karti u leh oo si aad ah ugu tiirsan awoodda militariga una beddela mid ay wada-hawlgalayaasheena ay leeyihiin rabitaan iyo karti ay ku hoggaamiyaan wax ka qabashada khatarta argagixisada ee dhulkooda,” Richard ayaa u sheegay Congress-ka. “Marka ay dadaallada Maraykanku noqdaan kuwo diiradda saaraya dhisidda awoodda iskaashiga, shaqada Xafiiska La-dagaalanka Argagixisada waxay noqon doontaa mid muhiim ah.”